Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) travma yaratan bir olayın arkasından yaşanan bir ruh sağlığı sorunudur, bir anksiyete bozukluğudur. Savaş, terör olayları, deprem, sel, orman yangını, heyelan, çığ düşmesi, kasırga, kaza, kronik hastalıklar, geçici ya da kalıcı sağlık sorunları, engellilik, yas, kayıp durumları, taciz, tecavüz, sistematik işkence, fiziksel ve duygusal şiddet, aile içi huzursuzluk, hırsızlık, hayvan saldırıları, katliam gibi travmatik olayları yaşayan veya bunlara tanıklık eden kişilerde en az bir ay bazen aylarca, yıllarca sürer.

TSSB gelişmesinde biyolojik ve genetik faktörler etkili olabilir. Bunun dışında çevresel faktörler de etkili olabilir. Ayrıca anksiyete, depresyon, okb gibi farklı ruhsal sorunları olan kişiler ve geçmişte benzer ya da farklı travmalara maruz kalmış kişiler TSSB’den daha çok etkilenirler. Var olan fiziksel sağlık ve kronik hastalıklar da tıpkı duygusal sorunlar gibi TSSB’yi artırabilir.

Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri nelerdir?

-         Korkmak,

-         Seslerden, hareketlerden ürkmek,

-         Uyaranlara karşı sürekli tetikte olmak,

-         Duyusal uyuşukluk,

-         İnsanlarla ilişkilerde sorun yaşamak,

-         Sosyal çevreden uzak durmak,

-         Sevdikleri kişileri yabancı gibi algılamak,

-         Günlük aktivitelerin yapılmasında zorluk çekmek,

-         Dikkatini toplamada zorluk,

-         Akademik performansta düşüklük,

-         Gelecek kaygısı duymak,

-         Çalışma hayatında verimsizlik ve sorunlar yaşamak,

-         Uykusuzluk,

-         İştah sorunları,

-         Kötü rüya ve kâbuslar görmek,

-         Uykuya dalmakta güçlük çekmek,

-         Alkol ve uyuşturucu kullanmak,

-         Öfke kontrol sorunları yaşamak,

-         Yoğun duygusal ve fiziksel belirtilerin ortaya çıkması,

-         Agresif tutumlar,

-         Önceden zevk alınan durumlara karşı ilgi duymamak,

-         Utanç ve suçluluk duygusu yaşamak,

-         İntihar düşünceleri görülür.

TSSB bazen travma geçtikten çok uzun zaman sonra da görülebilir. Hatta bazen yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Bazen de travma yaşandığı andan itibaren görülebilir. Zaman zaman altı ay gibi kısa bir sürede geçer, bazı durumlarda ise tedavisi çok uzun süre devam edebilir. Bu süreler, travma yaşantısının ciddiyetine ve yaşanma süresine bağlı olarak değişebilir.

TSSB’de olay tekrar tekrar hatırlanır, sürekli geriye dönülür, bu da travmanın yeniden yaşanıyor gibi hissedilmesine sebep olur. Bu yüzden travmatik olayı yaşayan kişiler bazen bu olayı düşünmekten ve anlatmaktan uzak durmaya çalışırlar, bazen de tam tersi bunu yapamaz ve bu arzularına yenik düşerler. Bu da onları çok daha kötü bir duruma sokar.

Bazen, travmanın yaşandığı bölgeden ya da durumdan uzak durma isteği görülebilir. Örneğin kişi trafik kazası geçirdiyse bir daha araba kullanmayabilir. Deprem yaşadıysa evini deprem bölgesinden taşıyabilir. Eşinden şiddet görüyorsa hayatına bir daha başka bir erkeği sokmayabilir ya da daha tedbirli olup evinden hiç çıkmayabilir. Bir motor sesi duyduysa savaş anını ve terör yaşantısını hatırlayabilir.

Travma sonrası stres bozukluğunun sadece travmaya maruz kalan kişilerde olduğu düşünülür ama onların yakınlarında, onlara bakım sağlayanlarda, travma sonrasında yanlarında bulunan kişilerde de etkileri görülür. Bazı büyük doğal afetlerin, savaşların, depremlerin ilk elden fiziksel zarar görmese de tüm toplumu etkilediği görülür. Özellikle empati duygusu yüksek olan, duyarlı, hassas ve stresle başa çıkma mekanizmaları zayıf kişilerin, en az travma yaşayan kişiler kadar etkilendiği gözlenir.

Aile içi şiddet de TSSB’ye yol açabilir. Burada şiddet sadece iki kişi arasında olabilir, örneğin anne, baba gibi… Bundan bütün aile bireyleri etkilenir. Hepsinde suçluluk, utanç, incinme, korku, kaygı görülebilir. Bu durumda şiddete maruz kalan kişiler de tanıklık eden kişilerde de TSSB görülür.

Bunun dışında bazı meslek grupları da sürekli travmaya maruz kalan kişilerle çalışmak zorunda kalırlar onlarda da bu sorun görülebilir. Örneğin emniyet çalışanları, sağlık hizmetlerinde çalışanlar, arama kurtarma faaliyetinde bulunanlar ve itfaiyeciler gibi…

Nüfusun büyük bir kesiminin etkilendiği durumlarda ülkede kriz yönetimi de sekteye uğrayabilir ve bölgeye yardım gecikebilir. Çünkü herkes travma geçirmektedir.

TSSB’si olan kişiler neler yapmalıdır?

TSSB olan kişilerin sosyal desteğinin olması, sıkıntılarını kendileri gibi travma yaşayan kişilerle paylaşmaları, sosyal destek gruplarına katılmaları, özellikle doğada yürüyüş gibi fiziksel egzersizler yapmaları, beslenmelerine dikkat etmeleri ve bir hobi edinmeleri iyi olur. Bunun yanında bir psikiyatristten ve psikologdan ilaç ve terapi desteği almaları fayda sağlar.

Sevgiyle ve sağlıkla kalın,

Şebnem Kartal

Uzman Psikolog – Yazar